ЖЫЦЦЕСЦВЯРДЖАЛЬНЫ МАНАЛОГ МУЛІНЭ І КРЫЖЫКАЎ
Ад бабулінага мастацтва
“У нашай сям’і, – расказвае клічаўлянка Марыя Уладзіміраўна АНІШЧАНКА, – вышывалі здатна ўсе жынчыны. Найперш бабуля, мая маці, затым я і сястра. Родам я з Мазырскага раёна, які мяжуе з Украінай. Таму ў нашым краі пераважаюць украінскія традыцыі яркай рознакаляровай вышыўкі, кветкавыя матывы. Мая першая вышываная карціна “Украінка” да нядаўняга часу захоўвалася ў мяне. А вышыла яе яшчэ дзяўчынкай, мо гадоў у 11. Я ж дзіця ваеннай пары, а пасля таго гора, што яна прынесла, усім хацелася зрабіць сваё жыццё больш светлым, радасным. Вышыўкай упрыгожвалі ручнікі, абрусы, сурвэткі, фіранкі на вокны, навалачкі, накідкі на падушкі, прадметы адзення і многае іншае. Прыйдзе свята, у хаце прыбярэш і нібы сонца зайграе! Вышывалі ніткамі мулінэ, і зараз толькі імі карыстаюся. Так, шарсцяныя больш яркія, але ж пускаюць фарбу, калі мыеш рэч. Зараз можна купіць для рукадзелля ўсё, што пажадаеш. А тады бабуля, маці збіралі караўкі, здавалі іх нарыхтоўшчыку і ў яго куплялі той скарб – мулінэ.
У Клічаў мы патрапілі ў 1987 годзе, як чарнобыльцы-перасяленцы. АЭС жа ад нас была ўсяго ў 60 кіламетрах, калі па прамой лічыць. Людзі і цяпер там жывуць, а ў нас з мужам тады былі малымі чацвёра сыноў, хварэць сталі, вось і вымушаны мы былі шукаць экалагічна больш чыстае месцажыхарства. У нашай вясковай школе я нямала часу адпрацавала настаўніцай хіміі і біялогіі. А тут прапанавалі весці ў школе ўрокі працы, я пагадзілася, бо ўсё ўмею рабіць. Вучыла дзяўчынак шыць, вязаць, вышываць, гатаваць стравы, працаваць на ўчастку, усё ў адпаведнасці са школьнай праграмай”.
Марыя Уладзіміраўна даўно на за-служаным адпачынку, а вышыўка – яе любімае захапленне да гэтага часу. У народным аматарскім аб’яднанні “Спадчына” раённага Дома культуры знай-шла аднадумцаў, такіх жа майстроў народных промыслаў. Цяпер у работах Марыі Уладзіміраўны пераважныя клічаўскія традыцыі вышыўкі – на белым фоне чырвона-чорная вышыўка. Майстрыха добра валодае рознымі тэхнікамі вышыўкі – гладдзю, балгарскім крыжыкам, бісерам і іншымі, але апошнія гады вышывае работы простым крыжыкам і нязменна – ніткамі му-лінэ.
Работы Марыі Уладзіміраўны – унікальныя. Так сцвярджаць ёсць поўнае права. Сведчаннем таму і тое, што нядаўна нараўне з лепшымі ўзорамі дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва народных майстроў Магілёўшчыны яе невялікая калекцыя вышываных работ прымала ўдзел у днях культуры Беларусі ў Туркменістане пад час афіцыйнага візіту ў гэту краіну Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. А гэта ўжо паказчык узроўню майстэрства вышывальшчыцы, прызнанне!
– Вось гэтаму ўзору на ручніку значна больш за 100 гадоў! – майстрыха расказвае аб адной сваёй надзвычай прыгожай рабоце, прычым вышыўка тут вялізная. – Гэта ручнік Анастасіі Арэшка, якая колісь жыла ў вёсцы Лаззё, і які прынесла ў “Спадчыну” яе ўнучка. З-за даўнасці гадоў ён ужо лядашты, часам узоры фрагментарныя, я рэстаўрыравала. Вельмі мне спадабаўся, вышывала яго каля трох месяцаў, з вялікай ахвотай, кожную свабодную хвіліну. Тут фігура жанчыны – сімвал Мацеры зямлі-карміцелькі, спіральныя завіткі – развіцця свету, чорная вышыўка – засеянае поле.
Увогуле, вышыўка гаворыць мовай сімвалаў, у ёй кожная дробязь мае значэнне. Так, вышываныя макі – абярэг ад злых сіл, вінаград – дастатак ва ўсім, дрэва – сімвал даўгалецця, півоні – нязгасная любоў, пара галубкоў падораць каханне і вернасць у шлюбе.
Узоры могуць быць і самай рознай геаметрычнай формы. Вось на гэтым абрусе на стол, які вышыла для адной са сваіх нявестак, васьмівугольнік – сімвал Параскевы Пятніцы – заступніцы жанчын і сям’і.
Радасць дарэння
– Не, мой дом мастацкі музей увогуле не нагадвае, – усміхаецца ў адказ на пытанне мая суразмоўца. – Раней у ім сапраўды мелася шмат вышыўкі. Толькі рушнікоў вялікіх было штук 15, з самымі рознымі матывамі, тых жа вясельных, з сімваламі Маці, мужнасці і іншых. Час цяпер эканамічна няпросты, таму частку іх прадала праз адзін мінскі магазін.
А не так даўно збіралася ўся сям’я, радня на сямейную ўрачыстасць. Я прапанавала моладзі ўзяць тое, што падабаецца. У мяне ж чатыры сыны і столькі ж нявестак, пляменніца ёсць. Жывуць у розных гарадах, і ў Расіі таксама. Няхай у іх застанецца добрая памяць аба мне і аб Радзіме. Так, у далечы большасць людзей па ёй сумуюць. Вось і мой сын Уладзімір, які жыве ў Падмаскоўі, просіць, каб не толькі вышыла ім абрус з нацыянальным арнаментам, а яшчэ і надпіс на ім зрабіла “Беларусь”, выкарыстала колеры нашага дзяржаўнага сцяга.
Ведаю аднаго ўраджэнца Клічава, у яго маскоўскай кватэры асобны пакой выдзелены, інтэр’ер якога вытрыманы чыста ў нацыянальным беларускім каларыце. Гэта часцінка Радзімы, якой ён ганарыцца перад сябрамі, гасцямі.
Сёння вышываныя ручнікі і невялічкія сувенірныя ручнічкі-абярэгі Марыі Уладзіміраўны Анішчанкі “раз’ехаліся” ўжо па многіх краінах свету. Бо яе работы ўдзельнічаюць у розных выставах-кірмашах па ўсёй Беларусі, маюць сваіх пастаянных прыхільнікаў. У кожнай вышыванай рэчы майстрыхі свая гісторыя, свой лёс. Напрыклад, аднойчы адна немаладая мінчанка папрасіла зрабіць ёй ручнік-абярэг для дачкі. Жанчына сказала: “Калі ласка, вышыйце мне для маёй дачкі ручнічок-абярэг з крыжам, са славянскімі сімваламі дабра. Жыве яна ад мяне далёка, у Амерыцы, няхай ён прынясе дачушцы шчасце, аберажэ ад усялякага зла і бяды, нагадвае ёй аб маёй любові і аб Радзіме”.
Ніна ІЗОХ.
Фота аўтара.