Працуй  рупліва,  святкуй  гулліва,  але  на  ўсё  пару  ведай.

Беларуская  народная  прымаўка.

Замест  уступу

З  даўніх  часоў  Сонцу,  як  адзінай крыніцы  цяпла  і  жыцця на  Зямлі,  розныя  народы  надавалі  пэўнае  значэнне:  па  Сонцу  звяралі  час,  да  яго  поўнага  кругазвароту  вакол  Зямлі  прымяркоўвалі  гадавыя  календары,  а  ў  нашых  продкаў-язычнікаў  сонейка ўвогуле  ўшаноўвалася  як  адно  з  галоўных  Бостваў.
Перыяду  зімовага  сонцастаяння  надавалася  значэнне  часу,  калі  пачынаў  адраджацца  на  новы  віток  жыцця  Бог-Сонца.  І  сапраўды,  з  гэтага  часу  павя-лічваўся  дзень,  сонейка  з  кожным  днём  усё  вышэй  падымалася над  гарызонтам,  набліжала  вясновае  жыццё,  адраджэнне  прыроды,  якіх   з  надзеяй  чакалі  славяне-земляробы.  У гэты  час  у  гонар Бога-Сонца  ў  народзе  праводзіліся  розныя  ўрачыстасці  і  святкаванні,  якія  ў  славян  замацаваліся  пад  агульнай  назвай – Каляды.
Язычніцкія  Каляды  не  мелі  дычынення  ні да  католікаў,  ні  да  праваслаўных.  24  снежня (па новым  стылі  6  студзеня)  нашы  продкі  сустракалі  Каляду,  хутчэй  за  ўсё  Божую  Маці  Сонца.
Аб  гэтым  спявалася  ў абрадавай  песні:
Прыехала  Каляда  на  белым  кані.
Яе конік – ясен  месячык,
Яе  дужачка – ясна  зорачка,
Яе  пужачка – ясна  звёздачка,
Яе  вазочак – з  тонкага лядку,
Яе  кажушочак – з белага  сняжку….
Гэты  вечар  у  народзе называюць  “багатай  куццёй”, бо  на  стале  шмат страў.  Але  ўсе  стравы  на  першую  куццю  посныя.  Другая  куцця  адзначалася  на  шчодры  вечар,  якраз  на  Стары  Новы  год,  і  вызначалася  не  толькі  багаццем  страў,  але  і  вялікай  колькасцю  скаромнай  ежы – смажанага  і  вэнджанага  мяса,  каўбас  і  іншых  прысмакаў.  І  сама  каша – куцця  – на  стол  падавалася  з  маслам  або  мясам.
18 студзеня  беларусы  спраўлялі  трэцюю  куццю,  “посную”,  або  “водапусную”.  У  гэты  вечар  гаспадар  адчыняў  дзверы  і  праз  парог  тройчы  клікаў:  “Мароз,  мароз,  хадзі  куццю  есці”.  Мароза  імкнуліся  задобрыць,  каб  “сцішыў  свой  сярдзіты  нораў”.   Да  гэтай,  трэцяй  куцці  ў  вёсках  заканчвалася  і  хаджэнне  калядоўшчыкаў.
У  многіх  рэгіёнах  Беларусі  на  гэтым  Каляды  заканчваліся.  У некаторых  жа  мясцінах   яны  завяршаліся  21  студзеня  абрадам  “Цягнуць  Каляду  на  дуба”.
…Каб  нам  калядак  нядзель  з  дзясятак,  нашы  б  пралачкі  настаяліся,  а  мы  б,  дзевачкі,  нагуляліся…
З  каляднай  песні.
Вечарам  21  студзеня фае  раённага   Дома  культуры  пераўтварылася  ў  самабытную  вясковую  хату,  святочна  прыбраную,  з  прадметамі  сялянскага  побыту,  з імправізаванай  печчу. Беларусы – народ  гасцінны,  таму  і  зараз  шматлікіх  гасцей  сустракалі  тут  з  музыкай  і  песнямі.  Што  за  свята  надарылася  ў  будні  дзень?  Работнікі  культуры  запрасілі  жыхароў  горада  і  яго  гасцей  на  стылізаваны  абрад  “Каляду  на  дуба”.
І  свае  абяцанні  спраўдзілі:  было  весела  і  цікава,  усе  быццам  на  дзівоснай  машыне  часу  патрапілі  ў  мінулае.  Яскрава  адчуць  яго  подых  дапамаглі  беларускія  абрадавыя  калядныя  песні  ў  выкананні   ансамбля  “Крыніца”  РДК.  Дзяўчаты  і  ўсе  жадаючыя  рабілі   абрадавую  ляльку-Каляду.  Займаліся таямнічай  справай  і  нечага  чакалі.  Мо  цуда?  Так  яно  і  здарылася!  Кожны  адгукнуўся  на  прапанову  вядучай  загадаць  жаданне  і  завязаць  на  драўлянай  баране  каляровую  стужачку – каб  збылася  замова  на  самае  жаданае! Аказваецца, і   моладзь,  і  сталыя – у  душы  дзеці!
А  далей  лялька  “паплыла”  па крузе  карагода  ўдзельнікаў  абраду.  Толькі  і  чуецца  ў  зале  ад  кожнага:  “Каляду  на  дуба!”  Абышоўшы  ўсіх,  яна  нарэшце  па-трапіла  да  “бабулі”  з  кашай – куццёй.  Цяпер  шлях  усіх  – у  гарадскі  парк.  І  тут  таксама  трэба  пець,  весяліцца  і  танцаваць,  бо  чым  лепшы  настрой  у  час  провадаў  Каляды,  тым  лепшым  год  будзе.  І  людзі  падхапілі  такі  заклік.  Гуртам  шумна  і  весела  рушылі  на  вуліцу,  пасадзілі  “бабку”  з  Калядой  на  барану  ў  вазочак  (добра,  што  снег  якраз  выпаў)  ды  павезлі  з  песнямі,  з  музыкай  заліхвацкай па  цэнтральнай  вуліцы  – Ленінскай.  Часам  прыпыняліся  і  ўсе  дружна  крычалі:  “Гу-у-у-у,  Каляда  на  дуба,  гу-у-у-у!!!”
Працягвалася  дзейства ў  гарадскім  парку. Ляльку-Каляду  прымацавалі  на  драўляную,  увабраную  стужкамі  барану,  а  маладыя  хлопцы  ўзнялі  яе  на высокае  дрэва,  каб  сядзела  Каляда  высока  і  садзейнічала  багатаму  ўраджаю.  Далей  карагоды  вакол  дрэва  па  ходзе  сонца  вадзілі,  песні  спявалі,  куццёй  частаваліся.   Хто   хацеў  заклікаць поспех  у  сваё  жыццё –  абдымаў  тое  дрэва  і  штосьці  патаемнае  прасіў  для  сябе.  А  вось  і  сапраўды  збудзецца?!
Паабяцаўшы  Калядзе  вярнуцца  да  яе  ў  наступным  годзе,  усе  рушылі  ў  раённы  Дом  культуры.  Там  іх  чакалі  выдатныя  музыкі,  у  тым  ліку  і  ўдзельнікі  інструментальнага  ансамбля  “Вечарына” РДК  (кіраўнік  Лілія  Бакалава).  І  была  цудоўная  вечарынка  з  майстар-класам  па традыцыйных  танцах  Клічаўшчыны.  Многія  пусціліся  ў  скокі:  і  хто  ўжо  ўмее  іх  танчыць,  і  той,  хто  толькі  вырашыў  паспрабаваць  сябе  ў  гэтай  адмысловай  справе.  Полька,  кадрыля,  лысы,  падыспань  і  інш.,  розныя  гульні  нашага  краю  –  усё  гэта    падарыла  прысутным  у   гэты  вечар  непадробную  радасць,  дапамагло  па-новаму  зірнуць  на  сваіх  землякоў  і  сябе,  спасцігнуць   цудоўныя  імгненні.
Кампетэнтна  аб  важным  – з  вуснаў  кіраўніка  аматарскага  клуба  “Калагод”  РДК    Жанны  Ачыновіч:
– Мы зрабілі  стылізаваны  абрад,  падрыхтаваны  па  матэрыялах  шматлікіх  этнаграфічных  экспедыцый, якія  праводзілі  ў  розных   населеных  пунктах  раёна  ў 1975-м  годзе  навукоўцы  Акадэміі  Навук  БССР,  у  2011  годзе  – сябры Мінскага  студэнцка-этнаграфічнага  таварыства,  а  таксама  гэта  вынік  работы   аматарскага   клуба  “Калагод”. Усе  звесткі  аб  гэтым  абрадзе  запісаны  ад  носьбітаў  фальклору – старажылаў  раёна,  і  з’яўляюцца  ўнікальнымі.  Напрыклад,  калядныя  песні  ў свой  час  запісаны  з  вуснаў  Вольгі  Іванаўны Дуравай  з  Гончы,  Ганны  Іванаўны  Татур  з  Каўбчанскай  Слабодкі.  Па  драбніцах мы  збіралі  звесткі  ў жыхароў   Закуплення,  Сушы, Коўбчы,  Клі-чаўскіх  Пасёлкаў,  Вострава,  Доўгае  і  іншых.  Важна,  што  ў  кожнай  вёсцы  раёна  – свой  варыянт  выканання  абраду.  А  гэта  ўказвае  на  яго аўтэнтычнасць  і  архаічнасць.  Так,  дрэва  з  Калядою  абдымалі  ў  Залічынцы,  у  Віркаве  ляльку-Каляду  рабілі  з  жытнёвага  снапа.  У  Будневе,  калі  везлі  бабку  з  Калядою  і  куццёю,  людзі  імкнуліся  за-прасіць яе  ў  госці, бо  лічылася,  што  яна  за  сабой  прывядзе  дабрабыт  і  шчасце  ў  двор  гаспадароў.  Вазочак  жа  цягнулі  тыя,  хто  хацеў  уступіць  у  шлюб.
Але  паўсюль  абрад  “Цягнуць  Каляду  на дуба”  завяршаў  калядныя  гулянні.  Нашы  продкі  верылі:  зацягнулі  Каляду  на  дуб ( часам  іншае дрэва) – будзе  добры ўраджай.  А дрэва  збірала  ўсю  энергетыку  і  потым  абараняла  жыхароў  ад  нячысцікаў,  давала  ім  моц,  шчасце,  здароўе.
А  нам, удзельнікам  свята,  хацелася  б  выказаць  шчырую  ўдзячнасць    асабіста  Жанне  Ачыновіч,  метадысту  РДК  Тамары  Астроўскай,  музыкантам  “Вечарыны”,   удзельнікам  клуба  “Калагод”  і  ансамблю  “Крыніца”,  кіраўніку  народнага  аматарскага  аб’яднання  “Праца.  Творчасць.  Ініцыятыва”  Анатолю Коўрыку  і  ўсім  арганізатарам  мерапрыемства.  Прыемна,  што   і  ў  век  камп’ютарных  тэхналогій  спадчына  продкаў  жыве.  І  нам  хочацца  ведаць  яе, каб  перадаць  сваім   нашчадкам,  бо  гэта  крыніца   духоўнасці  беларусаў.

Ніна  ІЗОХ.