На тэрыторыі Клічаўскага раёна афіцыйна зарэгістравана 92 аб’екты спадчыны. Гэта – 23 брацкіх і вайсковых могілак, 30 помнікаў археалогіі (курганы і паселішчы) і 39 помнікаў прыроды. Нажаль, помнікаў архітэктуры няма. Чаму афіцыйна зарэгістраваны? Бо ўсе гэтыя аб’екты ўнесены ў спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей. Але ў спіс таксама могуць быць далучаны і іншыя аб’екты, якія маюць асаблівую адметнасць, звязаную з важнымі падзеямі ці асобамі, не маладзейшыя за 40 гадоў. Людзі часта і не здагадваюцца, што напаўразбураная хата ці, наадварот, мадэрнізаваная мясцовая крама — гэта і ёсць унікальны аб’ект. Аднак, паколькі ён не ўнесены ў спіс, не ахоўваецца дзяржавай, не падтрымліваецца ў належным стане – помнікам не з’яўляецца.
У Зборы помнікаў гісторыі і культуры Беларусі, выдадзеным за савецкі час, на тэрыторыі Беларусі было зарэгістравана каля 15 тысяч помнікаў матэрыяльнай і нематэрыяльнай творчасці чалавека. Зараз ў дзяржаўным спісе— 5382 аб’екты. Шкада, што за невялікі час гэтая лічба паменшылася ў разы. Прычыны розныя. Частка аб’ектаў не вытрымала выпрабаванне часам, не хапіла грошай на рэстаўрацыю і помнікі самаразбураліся, ці разабраліся на дровы і цагліны. У Магілёўскай вобласці зараз зарэгістравана 1050 матэрыяльна нерухомых каштоўнасцей, з якіх больш за 700 аб’ектаў з’яўляюцца помнікамі археалогіі.
Палітыка ўлады ў апошні час заклапочана тым, каб аб’яднаць намаганні ўсіх зацікаўленых людзей і захаваць для нашчадкаў тое, што засталося ў спадчыну ад мінулых пакаленняў. З гэтай мэтай не так даўно загадам міністра культуры па пастанове Савета Міністраў створана Грамадская камісія, якая робіць усё, каб падключыць грамадскасць да больш актыўнага ўдзелу ў захаванні і абароне гісторыка-культурнай спадчыны. Узраслі і фінансавыя выдаткі з рэспубліканскага бюджэту на аднаўленне і рэстаўрацыю помнікаў гісторыі і культуры. Зрухі зроблены вялікія, а галоўнае, значна ўзрасла свядомасць людзей і разуменне таго, што помнікі трэба абараняць ад негатыўных прыродных і чалавечых фактараў.
На Клічаўшчыне аб’екты гісторыка-культурнай спадчыны, тыя што зарэгістраваны, знаходзяцца ў здавальняючым стане, але ж, безумоўна, не ўсё зроблена для таго, каб яны адпавядалі нормам захаванасці.
Зараз, калі па ўсёй краіне актывізавалася гэта работа, вельмі важна, каб і у нашым раёне да гэтай справы больш актыўна далучыліся краязнаўцы і проста неабыякавыя да спадчыны “малой радзімы” людзі. Трэба звярнуць увагу грамадскасці ў першую чаргу на тыя аб’екты, якія не патрапілі ў дзяржаўны спіс, але заслугоўваюць гэтага. Калі будзем падыходзіць да пытання па прынцыпу: няма помніка — няма і праблемы, гісторыя нам гэтага не даруе.
На тэрыторыі раёна зберагліся нешматлікія абъекты таго часу, але яны ёсць і варты ўвагі. Гэта рэшткі сядзібы пана Незабытоўскага, яго парк, сажалка, будынак спіртзавода і бальніцы. Ёсць падобныя забудовы ў в. Несята і Віркаў. Чакаюць сваіх высноў і некаторыя забудовы г. Клічава. Мясцовымі краязнаўцамі вядзецца даследаванне будынка былога млына ў в. Бацэвічы. Там нядаўна знойдзены магендавіды, якія даюць права на меркаванне, што некалі тут была сінагога. Знойдзена цікавая надмагільньная пліта на каталіцкіх могілках у в. Бярозаўка. Патрабуе ўвагі і помнік культуры пахавання язычнікаў, які існуе ў адзіным асобніку ў в. Баркі і шмат чаго іншага. Нельга дапусціць і таго, каб на зямлі, якая з’яўляецца помнікам археалогіі ўзводзілі забудовы.
Зразумела, каб унесці аб’ект у дзяржаўны спіс, працэдура вельмі складаная, але не настолькі, як на першы погляд здаецца. Безумоўна, справа гэта ў першую чаргу датычыцца аддзела культуры, музейных супрацоўнікаў і краязнаўцаў. Права “прапанаваць аб’ект на ўключэнне ў спіс” мае любая юрыдычная і фізічная асоба. Галоўнае — выканаць шэраг патрабаванняў па грунтоўнаму афармленню і падаць дакументы ў навукова-метадычную раду пры Міністэрстве ку льтуры.
Напрыканцы артыкула лічу мэтазгодным напомніць словы старшыні Грамадскай назіральнай камісіі па ахове гісторыка-культурнай спадчыны, намесніка старшыні Рэспубліканскага грамадскага савета па справах культуры і мастацтва, старшыні яго пастаяннай рабочай групы, пісьменніка Анатоля Бутэвіча.
“У справе аховы гісторыка-культурных помнікаў сёння адсутнічае належная вертыкаль. Лічыцца, што ў абласцях у гэтай сферы працуюць 134 чалавекі. Але з іх толькі 49 з’яўляюцца вызваленымі, гэта значыць займаюцца аховай помнікаў прафесійна і адказна. Усе астатнія — сумяшчальнікі: альбо бібліятэкар, альбо музейны работнік, ёсць нават тэхнічны работнік. А ўлічыце іх кваліфікацыю, дасведчанасць і залежнасць ад рэгіянальнага кіраўніцтва, і атрымаецца тая рэальная сітуацыя, якую маем сёння. Калі верыць статыстыцы, то ў Магілёўскай вобласці, напрыклад, больш за ўсё помнікаў, якія ўключаны ў дзяржаўны спіс. Адказных асоб за іх захаванне — 23. Вызваленых — ніводнага! Якая ж якасць працы можа быць — пры ўсёй павазе да тых, хто яе робіць?

Людміла МАРЧАНКА.